Doksanlı yıllarda düzenlenen gazete promosyon kampanyalarını yaşı tutanlar hatırlar. Yemek ekipleri, tencereler, tavalar, otomobiller, hatta evler… Gazetelerin “halkı bilgilendirme ve haber verme” misyonundan uzaklaşıp, devamlı tiraj artırmak için yarıştığı, yeni promosyon fikirleri üretmek için adeta ticari kuruluşlara dönüştükleri periyotlar oldu. Ağır tüketici hakkı ihlallerine sebebiyet veren gazeteler, sonunda kanun değişikliğinin yapılmasına ve promosyon kampanyalarının büyük ölçüde yasaklanmasına sebep oldu.
Yıl 2014… Bugün gazeteler yasal platformda sadece “yayıncılık hedeflerine karşıt olmayan kültürel ürünler” vermek zorunda. Gerçekteyse 60 gün boyunca biriktirilen kupon karşılığı alınan oyuncak ayıcıklar, bebekler, köpekler ve robotlar ile karşı karşıyayız. Kimisi peluş, kimisi plastik, kimisi pilli, kimisi ışıklı… Bir de bu oyuncakların reklamlarına “dostlar alışverişte görsün” mantığıyla yerleştirilen “eğitsel”, “öğretici”, “kültürel” sözleri var. Reklamlarda söylenenlerle verilenlere bakınca insanı gülme isteği alıyor doğrusu.
Sorun öncelikle gazete promosyon kampanyalarını denetleyen bakanlığın ilgili ünitesinin yanlışlı yorumlarında. Yetkili merciler promosyon kampanyalarında verilmesi planlanan eserlerin vasıflarını onaylarken kanunun kelamını ve ruhunu birlikte kıymetlendirmeli ve verilecek eserin şu soruların karşılıklarını karşılayıp karşılamadığına bakmalı.
Kültür nedir?
Öncelikle cevaplanması gereken “Kültür nedir?” sorusu olmalı. Kültür; jenerasyondan nesile aktarılan toplumsal mirastır. Bireyler içinse yargılama, zevk ve eleştirme yeteneklerinin öğrenme ve deneyimler yoluyla geliştirilmiş olan biçimidir. Bireyin edindiği bilgileri anlatmak için de kullanılan bir sözcüktür kültür. “Eğitimsiz kültür, kültürsüz eğitim” düşünülemez. Hakikaten, günlük lisanda kültür, eğitim-öğretim süreci, bu sürecin kazandırdıkları, genel ve mesleksel kültür, spor kültürü, müzik kültürü üzere manalarda da kullanılır.
Gazeteler Cevaplanması gereken ikinci soruysa “Gazetelerin gayeleri nedir?” olmalı. Gazetelerin öncelikli maksadı haber vermek ve bu yolla bireylerin kültürel istikametten gelişimlerini ve demokrasinin gerçekleşmesini sağlamaktır. Zira haber vermek beraberinde kanaat oluşumunu da getirir. Gazeteler bu yolla kamuoyunun oluşmasına katkı sağlar. Kamuoyu ise gerçek demokrasilerde, yasama, yürütme ve yargının dışında, bunları adeta denetim eden bir dördüncü kuvvettir. Bir toplumda kamuoyu yok ise o toplumda ne demokrasi yerleşebilir ne de demokrasi yaşanabilir.
Sonuç olarak; bir gazetenin promosyon kampanyasına bahis edebileceği eserlerin hem gazetelerin hedeflerine hem de kültüre katkısı olmalı. En kolay muhakemeyle bile oyuncak ayıların, kedilerin, köpeklerin bu vasıfta olmadığını biliyoruz. Örneğin bir bilgisayarın, bir müzik aletinin, satranç oyununun neden promosyon konusu edilmediğini anlamaksa sıkıntı.
Kanunları değil, başları değiştirmek
Bu durum bize açıkça gösteriyor ki; kanunları ne kadar hoş sözlerle ifade etseniz de o sözlerin içini dolduracak zihinlerin, hakikat muhakeme yeteneğine, sağlam bir dünya görüşüne, açık fikirliliğe sahip olması, demokrasiye ve hukuk devletine inanması her şeyden kıymetli. Gerçek demokrasilerde beşerler yönetimin hukuka karşıt aksiyon ve davranışlarına katlanmak zorunda olmaz. Çünkü gerçek demokrasi lakin hukuk devletinde hayat bulabilir. Yönetimin tüm aksiyon ve süreçlerinde maddelere bağlı olması, idarenin yargısal kontrolünün bağımsız mahkemeler aracılığıyla yapılması hukuk devletinin varlığının ispatıdır.
Belki de gazeteler, demokrasinin yerleşmesi için gerekli olan asli işlevlerini ifa edemedikleri için bugün “devletin birey için değil de bireyin devlet için var olduğu” bir sisteme mahkum kalmış durumdalar. Ve tahminen de gazetelerin promosyon kampanyaları konusunda maruz kaldığı haksız tavır, aslında şahsen kendilerinin asli gayelerinden uzaklaşmalarından kaynaklanıyor. Tahminen de kim bilir…
