Aslında bu sorunun yanıtı ne tam olarak ne evet ne de hayır. Şöyle ki; Türk Uygar Kanun düzenlemesine nazaran evlenen bayan eşin soyadını alır ve dilerse eşin soyadı ile birlikte bekarlık soyadını birlikte kullanabilir.
Bu mecburilik yalnızca bayan eş bakımından var. Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi yasal durumu eşitlik prensibine alışılmamış bulmuyor ve Avrupa İnsan hakları Mahkemesi’nin Türkiye’yi mahkum eden kararları ve karara destek taraf olduğumuz mukavele unsurlarını görmezden geliyor.
Fakat durum bu kadar kolay değil. Çünkü anayasanın 90. unsuru Türkiye’nin taraf olduğu memleketler arası kontratlar ile kanun kararları ortasında çelişki olduğu durumda milletlerarası mukavele kararlarına üstünlük tanınacağını düzenliyor.
AİHM birçok defa bayanın kendi kızlık soyadını kullanma hakkını teyit eden ve bunu yasaklayan kanun kararlarının milletlerarası kontrat kararlarına tersliğini tespit eden kararlara imza attı. Son olarak geçtiğimiz günlerde kocasının soyadını kullanmak istemeyen Avukat Gülizar Tuncer, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından haklı bulundu. AİHM, verdiği kararda, Türkiye’nin evli bayanlara uyguladığı kocanın soyadını kullanma zorunluluğunu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin özel ömrün bütünlüğüne ait 8. unsuruna ve ayrımcılıkla ilgili 14. unsuruna muhalif bularak Türkiye’yi mahkum etti.
Soyadı dayatması anayasaya aykırı!
Anayasa Mahkemesi ise bayanın, eşinin soyadını almasını “Bu kamu faydasına bir gelenek” diye eşitliğe muhalif bulmuyor. Ama bu görüşe katılmam imkanlı değil. Nitekim de bu kural, evlilik birliği içinde birebir hukukî pozisyonda bulunan taraflardan kocayı bayan karşısında üstün duruma getiriyor. Bu ‘eşitsizliği’ kamu sistemi, kamu faydası üzere soyut kavramlarla açıklamak olanaksız. Evlenen bayanın soyadı üzerindeki kişilik hakkını kimi olasılıklara dayanarak sonlandırmak demokratik toplum nizamının gerekleriyle uyuşmaz.
Aile soyadının seçimini, evlilikte eşit haklara sahip eşlerin özgür iradesine bırakmayıp, kocaya mutlak bir üstünlük sağlayan kural, yalnız eşitlik prensibine değil, bayanın soyadı üzerindeki kişilik hakkına müdahale niteliği taşıdığından anayasaya da alışılmamış.
Kendi soyadını kullanmak isteyen bayan ne yapmalı?
Kadının kocasının soyadını kullanma mecburiliği başta Avrupa İnsan Hakları Kontratı olmak üzere Bayanlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Mukavelesi’nin “farklı cinslerin eşit haklara sahip olması” prensibini de açıkça ihlal ediyor.
Gerçekten de, soyadı herkesin kimliğinin ayrılmaz bir ögesidir, hasebiyle bayanın soyadı da bayanın kimliğinin ayrılmaz modülüdür. Şayet herkes kanun önünde eşitse ve soyadı üzere kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez haklara sahipse ve evlenince “eşler ortası eşitlik” anayasal teminat altında ise, erkeğe tanınan hak bayana da eşit olarak tanınmalıdır.
Bu koşullar altında kendi soyadını kullanmak isteyen bayan;
1- Aile Mahkemesi’ne başvurarak bu hususta dava açmalıdır. Hakim memleketler arası kontratlar ve daha evvelki AİHM kararlarını dikkate alarak bayanın tek başına kendi soyadını kullanması talebini kabul edebilir. Davanın kabulü kararı temyiz edilmezse mutlaklaşır ve karar gereği nüfustaki soyadı hanesine bayanın bekarlık soyadı yazılır.
2- Aile Mahkemesi talebi kabul etmezse belge temyiz edilerek Yargıtay’a gönderilir. Yargıtay red kararını büyük ihtimalle onayacaktır. Bu süreç bitip karar katılaştığında AİHM’e başvurulabilir.
3- Yargıya başvurmanın yararsızlığı ve aktif iç hukuk yolunun olmadığı münasebeti ile direkt Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne de başvurulabilir.
