Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, toplumsal medya mecralarının yayılması ve ortaya çıkan bilgi kirliliğine karşı edinilmesi gereken medya okuryazarlığı ile ilgili değerlendirmelerde ve tavsiyelerde bulundu.
Sosyal medyanın günümüz bağlantı alışkanlıklarının dönüşümüne imkan sağlayan bir araç olarak günlük ömrün ayrılmaz bir modülü haline geldiğini belirten Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Her geçen gün eklenen yeni özellikleri ile yediden yetmişe herkesin ilgisini çeken toplumsal medyada değişen üsluplarda kullanım kelam konusu. Bilgi alışverişi, haber takibi, eğitim emelli kullanımın yanında, akıllı telefonların sağladığı pek çok özellikler ile eğlenceli fotoğraf ya da görüntüler oluşturup paylaşma, insanların hayatlarındaki gelişmeleri, olayları yazılı, görsel, emojisel olarak başkalarına duyurma, iş hedefli kullanım, oyun oynama, cümbüş ve mizahi maksatlarla kullanım ve daha onlarca özellik toplumsal medyanın sunduğu imkanlar ortasında yer alıyor.” dedi.
Farklı varyasyonlarla medya okuryazarlığı kavramı oluştu
Ünal, toplumsal medyada devasa boyutlarda bilgi depolandığını ve enformasyon iletiminin her saniye harikulade bir süratle gerçekleştiğini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Küresel boyutlarda dolaşan enformasyon akışı içerisinde çeşitli hususlarda bireylerin paylaşımları dolanıma giriyor. Görülen olaylar ve durumlar anlık olarak toplumsal medya mecralarına yansıyor. Kelam konusu yansımalar, bireylerin geçmiş tecrübeleri ile şekillenen algılarına nazaran oluşuyor. Yani bir bahse bir kişinin verdiği mana ve bu doğrultudaki tabir formu başka kişinin algısıyla birebir olmayabilir. Öteki yandan, ön yargılar da devreye girdiğinde, bir olayı şahıslar istedikleri biçimlerde çeşitli varyasyonlarda anlatabiliyor. Bu anlatımlar bir mevzu hakkında çeşitli bilgileri ortaya çıkarıyor ve bu da toplumsal medyadaki paylaşımlara yansıyor. Bu üzere durumlarda ne yapılması gerektiği düşünüldüğünde medya okuryazarlığı devreye giriyor. Medya okuryazarlığı kavramı daha sonra çeşitli varyasyonlarla da karşımıza çıktı. Yeni medya okuryazarlığı, toplumsal medya okuryazarlığı, dijital okuryazarlık, dijital sıhhat okuryazarlığı varyasyonlarının aslında belli çekirdek hünerlere dayandığı söylenebilir. Lakin farklı maksatlarla genişletildiğinde farklı kavramların daha spesifik gereksinimlere yönelik marifetleri tabir ettiğini söyleyebiliriz.”
Özellikle Covid-19 pandemisi ile birlikte sıhhat haberciliğinin kıymet kazandığına dikkat çeken Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Dijital platformlarda herkesin salgın ve aşı hususlarında farklı bilgileri paylaşması dijital sıhhat okuryazarlığını gündeme getirdi. Resmi kurum, kuruluşlar ve açıklama yapmaya yetkili bireylerin verdikleri bilgilerin yanı sıra vatandaşların da fikirlerini kendi algılarıyla birleştirerek paylaşması ve öteki kullanıcılar tarafından beğenilerek, tekrar paylaşım yapılarak yayılması farklı bilgilerin dolanımına sebep oldu. Bu noktada da baş karışıklığı meydana geldi. Tekrar bu noktada dijital sıhhat okuryazarlığı maharetleri, sıhhat özelindeki hakikat bilginin ne biçimde sağlanacağını ve yapılması gerekenleri bize anlatıyor.” diye konuştu.
Medya okuryazarlığı hünerleri dikkat gerektiriyor
Medya okuryazarlığı ile toplumsal medya üzere yeni medya ortamlarında dolanıma giren bilgilerin doğruluğundan, nasıl paylaşım yapabileceğine kadar pek çok marifetin kazanılabileceğini vurgulayan Ünal, “Bahsedilen hayli fonksiyonel çekirdek maharetler, yalnızca biraz dikkat gerektiriyor. Bu hünerler, yalnızca sıhhat özelindeki bilgi paylaşımlarında değil, toplumsal medya üzere tüm çevrimiçi platformlardaki çeşitli bahislerin ele alındığı paylaşımlarda uygulanırsa şuurlu kullanıma katkıda bulunulabilir.” dedi.
Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, medya okuryazarlığı marifetlerini şöyle sıraladı:
Bilgiyi çeşitli kaynaklardan doğrulamak: Bir bilgi karşımıza çıktığında bu bilgiyi farklı mecralardan doğrulayabiliriz. Örneğin, toplumsal medyada o hususla ilgili öteki bir paylaşımın olup olmadığı, tarayıcıda arama yapıldığında o hususta bilgi karşımıza çıkıp çıkmadığı teyit edilebilir.
Bilgiyi doğrulamadan paylaşmamak: Karşımıza tam da bizim fikrimize uygun bir paylaşım çıkabilir, ancak bu paylaşım öbür kurum, kuruluşları ya da şahısları içeriyorsa hakikat olup olmadığı teyit edilmeden paylaşılmamalı. Son vakitlerde çarpıtma haberlerde olduğu üzere bireyleri güç durumda bırakacak tipten haberlerin, o şahıslar tarafından doğrulanmadığı sürece ‘beğeni’, ‘tekrar paylaş’, ‘yorum’ özellikleri ile yayılmasına katkıda bulunmamalıyız.
Sahte hesaplardan korunmak: Sahte hesap ya da trol hesap denilen hesaplardan yayılan dezenformasyonlar gerçek olarak algılanabiliyor. Bilhassa bu hesapları dikkate almadan yolumuza devam etmeliyiz. Bu hesapları anlayabilmek için açılış tarihinin yeni olması, hesap isminde harf eksiği, harf fazlası, yüzeysel sayıların yer alması, anonim profil fotoğrafları, öteki bir toplumsal medya mecrasında hesabının bulunmaması üzere birkaç ipucu var. Bu hesaplar takip listesinden çıkartılabilir.
Resmi kurum, kuruluş ve şahısları takip etmek: Pek çok bilginin resmi kanallardan teyit edilebilmesi için resmi kurum, kuruluş ve yetkili şahısların hesapları takip edilebilir.
Çarpıtma haberlere reaksiyonumuzu ayarlamak: Sosyal medyada çarpıtma haberler şuurlu olarak yapılıyor. Bu da bireyleri ve kurumları linç etmeye bireyleri teşvik ediyor. Bu durumlarda paylaşımın amacını oluşturan şahıslardan açıklama gelmesini beklemek ve sakin kalmak kıymetlidir. Burada empati marifeti kullanılarak tıpkı durumla karşılaşılabileceği unutulmamalı.
Duygusal yayılımı bilmek: Tıpkı gerçek toplumsal ortamlarda olduğu üzere toplumsal medyada da bireyler paylaşımları aracılığıyla birbirinin his durumunu etkileyebiliyor. Yapılan bilimsel deney ve araştırmalar sonucunda paylaşımların ‘arkadaş’, ‘arkadaşın arkadaşı’ ve ‘onun arkadaşı’ olmak üzere üç dereceye kadar hislerde güçlü tesir gösterdiği biliniyor. Global yayılım düşünüldüğünde, olumsuz bir his barındıran paylaşımın duygusal bulaşma ile geniş kitlelere yayılacağı bilinerek paylaşımlara yansıtılmaması bilinçlilik açısından kıymetli bir maharettir.
Etik kurallara uymak: Özellikle cümbüş ve mizah hedefli kullanımlarda şahısların müsaadesiz görüntülerinin çekilmesi, paylaşılması kimlik bilgilerini ortaya çıkartacağı için kişinin toplumsal pozisyonuna ziyan verebilir. Palavra habere başvurmak ve onu yaymak da yeniden bir oburunu kişisel ve toplumsal olarak olumsuz tesirlere maruz bırakacaktır. Etik kurallar çerçevesinde, şahıslara ziyan vermeden toplumsal medyayı kullanmak bir vatandaşlık vazifesi olarak bilinmelidir.
