“Manik depresif hastalık” ve “İki uçlu mizaç bozukluğu” olarak bilinen bipolar bozukluk, bireylerde; “mani-hipomani”, “depresyon” ve “karma” olmak üzere çeşitli periyotları kapsayan his durum atakları halinde görülüyor. Bipolar bozukluk hakkında gerçek bilinen yanlışlara dikkat çeken Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, hastalık sürecinde bilinenin tersine, daima ruh hali değişikliği yaşanmadığını, bipolar bozukluk hastalarının atak devirleri dışında sağlıklı olduklarını ve evlenerek, hekim denetiminde hamile kalabileceklerini vurguladı.
Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi’nden Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, bipolar bozukluk hakkında değerli bilgiler verdi.
Bipolar bozukluk atakları, büsbütün iyileşebilir!
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, hastalığı “Bipolar bozukluk; manik depresif hastalık, iki uçlu mizaç bozukluğu olarak da bilinen kıymetli bir psikiyatrik bozukluktur. ‘Mani/Hipomani’, ‘Depresyon’ ve ‘Karma’ üzere çeşitli devirleri kapsayan his durum atakları ile karakterizedir” halinde açıkladı ve bipolar bozuklukta depresyon ve mani periyotları hakkında şu bilgileri verdi:
Bipolar bozukluk probleminde depresyon atağı belirtileri
Çökkünlük, mutsuzluk, hayattan keyif alamama, değersizlik fikirleri, karamsarlık, konsantrasyon zahmeti, halsizlik, beden ağrıları, uyku, iştah değişiklikleri, intihar kanıları.
Bipolar bozukluk probleminde mani/hipomani atağı belirtileri
Taşkınlık, öz inançta abartılı artış, sonluluk, konuşmada artış, fikir uçuşmaları, dikkatin çabuk dağılması, çok hareketlilik, çok para harcama, uygunsuz davranışlar, kolay risk alma, uyuyamama, yemek yeme gereksiniminde azalma, kavgacılık.
Bipolar bozukluk meselesinde karma devir belirtileri
Depresyon ve mani belirtilerinin kimilerinin bir ortada olmasına ‘karma dönem’ deniyor. Hastalık ataklarla seyreder, atakların mühleti ve şiddeti şahıstan şahsa ya da yıllar içinde değişebilir. Ataklar çoğunlukla büsbütün düzgünleşir; lakin kimi bireylerde kalıntı belirtiler denilen birtakım semptomlar devam edebilir.
Bipolar bozuklukta gerçek bilinen yanlışlar
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Bipolar Bozukluk ile ilgili birtakım yanlışsız bilinen yanlışları düzeltmekte yarar var” diyerek, şunları söyledi:
“Hastalık daima ruh hali değişikliği üzere algılanmakta ya da çeşitli davranış sıkıntıları yaşayan bireyler bipolar olarak isimlendirilmektedir. Bu büsbütün yanlıştır. Bipolar bir kişilik özelliği ya da davranış meseleleri değildir, sanılanın bilakis tedavi edilmesi gereken atak devirleri dışında sağlıklıdırlar. Bunun dışında “evlenemezler, çocuk sahibi olamazlar, çalışamazlar” üzere damgalayıcı yanlış inanışlar da vardır. Bipolar bozukluk sorunu olan şahıslar, evlenme olgunluğuna erişen her birey üzere evlenebilir, uyku nizamını bozan vardiyalı nöbetli işler dışında (atakların tetiklenmemesi için uyku sistemi değerli olduğundan) çalışabilir, hekim denetiminde hamile kalabilir.”
Ataklar, gerilimli devirlerde tetikleniyor
Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Ataklar muhakkak mevsimlerde; bilhassa bahar ayları, askerlik üzere gerilimli devirlerde, lohusalık üzere özel durumlarda tetiklenebilir. Hastalığın oluşmasında; genetik yatkınlıklar, beyinde biyolojik unsurlarda değişiklikler, gerilim ve travmalar tesirli olabilmektedir” diyerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Hastalık sıklıkla 20'li yaşlarda başlar. Genel olarak görülme sıklığı %1-2 civarındadır. Bayan ve erkekte bu sıklık benzeridir.
Birinci derece akrabalarında hastalık olan şahıslarda bu oran yaklaşık %8-9 lara çıkabilmektedir. Hastalıkta genetik yatkınlık çok kıymetlidir ama ancak direkt genetik geçişten bahsedemeyiz.
Bilhassa çocuk ve ergenlik yaşlarda başlayan bipolar bozuklukta genetik yatkınlık daha da ön plana çıkmaktadır. Başlangıç yaşı 7-8’lere inebilmektedir. Bu yaşlarda teşhis koyulması daha güçtür ve diğer hastalık ya da durumlarla sıkça karışabilmektedir.
Hastalık her yaşta 60 yaş üstü üzere ileri yaşlarda da başlayabilmektedir. Bu durumlarda bedensel öbür hastalıklarla bağlantısının araştırması, intihar riski, ilaç yan tesirleri açısından yakından takip edilmesi gerekmektedir.
Aile takviyesi büyük kıymet taşıyor
Bipolar bozukluk tedavisi “atak tedavileri” ve “koruyucu tedavi” olarak ikiye ayrılmaktadır.
Atak tedavileri o sırada geçirilen depresyon/mani/karma periyoda nazaran değişmektedir. Tedavi atağın şiddetine nazaran yatarak ya da ayaktan olabilmektedir. Tedavide kullanılan çeşitli ilaçlar olduğu üzere ek formüllere de başvurulabilmekte, bunlar; EKT, TMU, Deep TMU üzere tedavilerdir.
Gözetici tedavide ise his durum dengeleyici ilaçların yanı sıra psikoterapi takviyesi değerlidir. Ayrıyeten ataklardan korunmak için poliklinik takibi, önerilen formda ilaçların kullanılması, hami ilaçların kan seviye takiplerinin yapılması, hastalığın öncül belirtilerinin tanınması, uykunun sistemli olması, alkol husustan uzak durulması değerlidir. Ailelere de burada; hastaların tedavi konusunda desteklenmesi, hastalığı tanımaları ve tetikleyen faktörler, öncül belirtiler, ilaç yan tesirleri, hastalıkta damgalanma üzere bahislerde bilgili olmaları, psikososyal takviye vermeleri vb. misyonlar düşmektedir.
Kadınlarda hastalığın seyri, periyotlara nazaran farklılaşıyor
Hastalıkta cinsiyet farklılıkları çok besbelli olmamakla birlikte depresif ve karma periyotlar, mevsimsel yineleme bayanlarda daha sık görülmekte ve anksiyete bozuklukları üzere birtakım başka psikiyatrik hastalıklar ya da tiroit hastalıkları üzere tıbbi durumlar daha sık eşlik etmektedir.
Bayanlarda hastalığın değeri gebelik, lohusalık ve menopoz periyodunda farklılaşıyor. Lohusalık periyodu ve menopoz devri atakları tetikleyebilmektedir. Gebeliğin kendisi risk oluşturmamasına karşın ilaç tedavilerinin durdurulması yeniden atakların tetiklenmesine neden olabilmektedir.”
Gebelikte süreç nasıl ilerliyor?
“Bipolar bozukluk hastası bayanlar hamile kalmaya karar verdiğinde bunu psikiyatristi ile paylaşır, her hasta özelinde tedavinin ne halde devam edilmesi gerektiğine karar verilir. Gebelikte ilaç kullanımı hastalığın seyrine, atakların şiddetine ve büsbütün hasta özelinde fetus-anne, kar-zarar kıymetlendirilmesine nazaran yapılır” diyen Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı,
“İlaç tedavisinin büsbütün kesilmesi karar verilirse; gebelik korunmasının bırakılması ilaçların büsbütün kesilmesinden tabibin uygun gördüğü müddet sonra olmalıdır. İlaç tedavisi kesilen hastanın gebelik sırasında psikoterapi dayanağı alması, uyku tertibine dikkat etmesi, gerilimden uzak durması gözetici olabilir. Gebelik sırasında atak oluşmasından ve tedavi konusunda çaresiz kalmaktan hastalar genelde kaygı duyarlar. Bu süreçte hastanın bilgilendirilmesi kıymetlidir. Tekrar hasta özelinde ve hastalığın şiddetine nazaran uygulanabilen tedaviler mevcuttur, annenin ve fetusun sıhhati burada gözönünde bulundurularak daha inançlı kabul edilen ilaç kümelerinden ve en düşük dozlar tercih edilerek tedavi uygulanabilmektedir. İlaç tedavisi uygulanan hamileler daha sık psikiyatrik muayene ve bayan doğum denetimlerinden geçmesi, ilacın kandaki seviyesinin takibi önerilir. İlaç tedavileri dışında TMU tedavisi uygun hastalarda fetusu etkilemeden uygulanabilecek inançlı bir tedavi yoludur. EKT tedavisi ve klinik yatışlar yeniden gebelikte bilhassa şiddetli ataklarda başvurulan tedavi yollarıdır. Hasta ilaç kullanırken hamile kaldığını farkettiyse en kısa müddette tabibine başvurmalıdır, kimi ilaçların çabucak bırakılması gerekebilmektedir” diye konuştu.
Riskli devir: Lohusalık
Doğum sonrası lohusalık periyodunun de gebelik üzere tedavide özel bir periyot olduğunu söz eden Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi’nden Psikiyatri Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Emre Tolun Arıcı, “Lohusalık devri hem hastalığın bayanlarda birinci ortaya çıkması hem de yinelemesinde riskli dönemdir” diyerek, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Ayrıca emzirme yolu ile ilaçların bebeğe geçmesi riski bulunduğundan tekrar anne-bebek sıhhati ve faydası kıymetlendirilerek tedaviler seçilir. İlaç tedavileri düzenlenirken düşük dozda ve bebeğe en az geçiş sağlanacak halde planlanır. Bebek ve anne yan tesirler açısından takip edilir. Gerektiğinde emzirme, çocuk hekimi ile bağlantı kurarak bebeğin beslenme planı yapılarak kesilebilir. TMU emzirmeyi etkilememesi avantajı ile uygun hastalarda seçilebilir.
Psikoterapi gebelik ve lohusalık devrinde uygulanmalı
Psikoterapi hem gebelik hem lohusalık sürecinde önerilmelidir. Bu devirde hastanın kesintisiz gece uyuması, ailenin gece beslemeleri vazifesini üstlenmesi, ailenin fizikî ve ruhsal takviyesi değerlidir. Emzirme periyodunda de tedavilere karar verirken annenin emzirme isteği, bebeğin emme muhtaçlığı önemsenmelidir; ama annenin sıhhatinin kıymetli olduğu, tedavinin zarurî olduğu ve bebeğin gelişimi için sağlıklı anneye muhtaçlığı olduğu da değerlendirilmelidir.”
