Alzheimer, hafızayla birlikte öteki zihinsel fonksiyonları de bozan ilerleyici bir hastalık. Kişiyi, günlük hayatını idame ettiremez noktasına getirdiği için de etrafındakileri yakından ilgilendiriyor. Bir öbür yandan dünya nüfusunun giderek yaşlanması, Alzheimer hastalığının önümüzdeki yıllarda daha da değerli bir toplumsal sorun olacağını gösteriyor.
Yeditepe Üniversitesi Koşuyolu Hastanesi Nöroloji Uzmanı Doç. Dr. Burcu Örmeci, halk ortasında bunama olarak tanımlanan demansın yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak düşünülmesinin, hasta yakınlarının hastalığın erken devir bulgularını diğer mazeretler bularak bir müddet görmezden gelmesinin ya da bilgi eksikliği üzere nedenlerin, Alzheimer tanısını geciktirdiğine dikkat çekiyor.
Toplumda ne yazık ki, demans (bunama) ve Alzheimer hakkında yanlışsız bilinen birçok yanlış bulunuyor. “MİT” noktasına ulaşan bu yanlış bilgilerin doğrularını Doç. Dr. Burcu Örmeci, Pudra.com okuyucuları için anlattı.
Yanlış 1: Demans (Bunama) ve Alzheimer hastalığı tıpkı kavramlardır.
Doğrusu: Alzheimer ile demans (bunama) sendromu sık karıştırılan iki kavram. Aslında Alzheimer hastalığı da bir çeşit demanstır. Yani demans sözü geniş bir kavram. Alzheimer hastalığından diğer hastalıklar da bu kavramının içinde yer alıyor. Örneğin, damarsal hastalıklarla bağlı demans (bunama), Pick hastalığı demansı, Parkinson hastalığı demansı, Lewy cisimcikli demansı gibi…
Birçok diğer hastalık demans (bunama) çatısı altında toplanıyor. Bütün demanslar içinde en sık görülen, yüzde 60-70 oranla, Alzheimer hastalığı.
Yanlış 2: Demans (Bunama) yahut Alzheimer hastalığı demek, unutmak demektir. Unutkanlığı olan herkes demans adayıdır.
Doğrusu: Günümüzde birçok insan unutkanlıktan yakınıyor. Bunların çok azı demans (bunama) tanısı alıyor. Demansta, beynin öbür fonksiyonlarının de bozulmasına bağlı olarak unutkanlığa ek olarak, birçok belirti ortaya çıkıyor. Yani, unutmanın yanında lisan ve algı bozuklukları, kişilik değişiklikleri, muhakeme bozuklukları, yeti kaybı da görülüyor.
Alzheimer ile birlikte birlikte yaşadığı bireylerin ya da yerlerin isimlerini unutmak, bulunduğu yere yabancılaşmak yahut odaları ve tuvaleti bulamamak, muhakeme yapamamak ve inisiyatif alamamak formunda gelişen semptomlar, vakit içinde kişiyi tek başına yaşayamaz noktasına getiriyor.
Meğer günümüzde unutkanlıktan yakınan birden fazla bireyde gerçek sorun, yoğunluktan kaynaklanan dikkat bozukluğu ve buna bağlı ortaya çıkan bilgiyi kaydetmekte yetersizliktir. Aslında yaşanan gerçek bir unutkanlık değildir. Kişi hali hazırda kaydetmemiş olduğu bilgiyi arar, bulamaz ya da hatırlayamaz. Bu durumda unuttuğunu zanneder.
Demans (bunama) kavramındaki unutkanlık ise, daha evvelden kaydedilmiş ve kullanılmakta olan bilginin, geri dönüşümsüz formda kaybedilmesidir. Bu bilgiler için sonradan hatırlama olmaz. Kaybedilmiş bilginin yine öğrenilmesi de ekseriyetle mümkün değildir.
Yanlış 3: Demans’ın tedavisi yoktur.
Doğrusu: Demans (bunama) kavramı içindeki birçok hastalık ve Alzheimer hastalığının günümüz için bilinen net bir tedavisi yoktur. Lakin kimi vitamin eksiklikleri ya da ilaçlara bağlı, birtakım beyin kanamaları yahut beyindeki su ölçüsünün artmasına bağlı demanslar tedavi edilebilir. Böylelikle hasta eski haline dönebilir. Bu tedavi edilebilir nedenlerin tümü için en değerli nokta, demans (bunama) tablosu kalıcı olmadan erken tedavi uygulanmasıdır.
Yanlış 4: Alzheimer hastalığı yalnızca yaşlılarla ortaya çıkar, yaşlanmanın doğal bir sonucudur.
Doğrusu: Alzheimer hastalığı yaşla birlikte artış gösteren bir sorun olmakla birlikte yaşlanan herkeste ortaya çıkmaz. Kişi sağlıklı olduğu sürece hafıza tam olarak çalışır. Yeti kaybına neden olan unutkanlık yaşlanmanın doğal bir süreci değildir. Genç ve orta yaşlı bireylerde de demans (bunama) tablosu ortaya çıkabilir. Bunlara erken başlangıçlı demans/Alzheimer hastalığı ismi verilir. Erken başlangıçlı demanslarda genetik faktörler belirleyicidir. Kalıtımsal özellikler içerir. Ailede erken başlangıçlı demans (bunama) tanısı almış kişi varsa genetik risk artar.
Yanlış 5: Alzheimer hastalığı genetik bir hastalıktır ve kalıtımsaldır. Ailede teşhis almış kişi varsa ailedeki herkes için risk artar.
Doğrusu: Geç başlangıçlı Alzheimer hastalığında genetiğin katkısı epeyce azdır. Daha çok çevresel faktörler (zehirli gazlar, radyoaktivite, enfeksiyon casusları, yapay katkılı besinler… vs) ve öteki hastalıklar risk faktörlerini oluşturur. Ailede teşhis almış kişi sayısı arttıkça yahut teşhis alma yaşı gençleştikçe genetik risk artar. Ailede Alzheimer tanısı almış yalnızca bir kişi varsa ve teşhis yaşı 65’in üstünde ise genetik risk neredeyse toplumla birebirdir.
Yanlış 6: Alüminyumlu eserlere uzun müddet maruz kalmak Alzheimer hastalığı riskini artırır.
Doğrusu: Bu mevzuda kesin ispat niteliğinde bilimsel datalar bulunmamaktadır. Yapılmış birkaç çalışma olmasına rağmen, kesin bir neden-sonuç münasebeti kurmak için kâfi değildir. Lakin, öbür tüm metal ve ağır metaller üzere, alüminyum da çevresel risk faktörleri ortasında gösterilir.
Yanlış 7: Erken teşhis konursa Alzheimer hastalığını önlemek mümkündür.
Doğrusu: Maalesef günümüzde Alzheimer hastalığını ilaçla önlemek yahut tedavi etmek mümkün değildir. Lakin riskini azaltmaya yönelik tedbirler alınabilir.
Akdeniz tipi beslenme, tertipli fizikî aktiviteler, uygun toplumsal ömür, daima öğrenmeye devam etme ve bilişsel aktiviteler yapma, uygun ahenge, kronik hastalıklarla düzgün tedavi ahengi üzere tedbirler Alzheimer Hastalığı riskini azaltır. Bir kişi Alzheimer tanısı aldığında, bu hastalık 10 yıl kadar evvel başlamış, fakat klinik olarak fark edilmesi vakit almış olabilir.
Yanlış 8 Kazalar üzere başa alınacak travmalar Alzheimer hastalığı için yer oluşturur.
Doğrusu: Burada risk, boksörlerde olduğu üzere, başa kronik travma alınmasıdır. Kronik travma beyin hücrelerinin vakit içinde yavaş yavaş ölmesine neden olur. Ölen hücre ölçüsü belli bir seviyeyi aşınca demans (bunama) tablosu ortaya çıkar. Tek ve şiddetli bir travmadan sonra ortaya çıkan hafıza sıkıntılarına demans (bunama) ismi verilmez. Bu durumda teşhis, travma sonrası beyin hasarı olarak konur.
Yanlış 9: Alzheimer hastalığı, hastanın karakterinin değişmesine, daha agresif olmasına neden olur.
Doğrusu: Kısmen yanlışsız olmakla bir arada bazen tam aksisi de görülüyor. Çok hudutlu ve agresif bireylerin, uysal ve sakin olabildikleri de gözleniyor. Kişilik yapısının değişmesi bilhassa kimi demanslarda en erken bulgu olabiliyor. Lakin burada sorun muhakkak kalıcı ve ilerleyici olmasıdır. Süreksiz mizaç ve huy değişiklikleri herkesin başına gelebilen olağan bir süreçtir. Hasebiyle ayrımın düzgün yapılması gerekir.
Yanlış 10: Alzheimer hastalığı ile hayat mümkün değil.
Doğrusu: Alzheimer hastalığı uzun vadede ömrü kısaltan bir hastalık olmakla birlikte hasta toplum içinde ve toplumsal ömürde çok uzun yıllar kalabilir. Hastanın hayat kalitesini artıracak dayanak tedavilerle hastalık uzun müddet denetim altında tutulabilir.
Alzheimer, hem hastanın hem de yakınlarının bir ortada ve tedavinin içinde olmasını gerektiren bir hastalıktır. Fakat Alzheimer hastası bulunan bir ailede, bireylerin de hayat kalitesi, toplumsal durumu, işleri ve sıhhati kesinlikle gözetilmelidir. Yalnızca hasta ön plana alınıp, üretken çağdaki yetişkinler ve bilhassa çocuklar ihmal edilmemelidir.
